Niedawno do kancelarii zgłosiła się klientka, która odrzuciła spadek po ojcu, z którym nie utrzymywała kontaktów od osiągnięcia pełnoletności. Powodem ucięcia kontaktów z ojcem była przemoc domowa stosowana przez ojca oraz nadużywanie przez niego alkoholu. Jak tylko klientka dowiedziała się o śmierci ojca próbowała dowiedzieć się czegokolwiek na temat jego sytuacji życiowej i finansowej. Niestety bez prawomocnego postanowienia sądu o nabyciu spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza nikt nie chciał udzielić jej jakichkolwiek informacji. Z odmową spotkała się w spółdzielni, do której zasobów należy lokal, który zajmował ojciec czy w banku, w którym miał konto. Klientka nie miała zatem jakiejkolwiek wiedzy na temat sytuacji ojca. Obawiając się, że ze względu na nadużywanie alkoholu jej ojciec mógł pozostawić po sobie same długi, za radą znajomej, złożyła przed notariuszem oświadczenie o odrzuceniu spadku. Kilka miesięcy później skontaktował się z nią kurator spadku, który wezwał ją do wskazania kręgu potencjalnych spadkobierców, wskazują jednocześnie, iż zmarły pozostawił po sobie dość pokaźny majątek. Klientka zgłosiła się po pomoc do kancelarii.
Po przeanalizowaniu przedstawionego przez klientkę stanu faktycznego zaproponowaliśmy złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku z powodu błędu co do składu masy spadkowej oraz przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Zgodnie bowiem z utrwalonym już orzecznictwem Sądu Najwyższego błąd co do tego co wchodzi w skład masy spadkowej uzasadnia uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem tego błędu. Jak wskazuje się bowiem w orzecznictwie SN „Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo-skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku.” (Postanowienie SN z 29.11.2012 r., II CSK 172/12, LEX nr 1299156.).
Analizując powyższe orzeczenie należy zwrócić uwagę, iż oprócz wykazania braku świadomości co do rzeczywistego składu masy spadkowej, spadkobierca musi dodatkowo wykazać, że dochował należytej staranności czy ustalaniu jej składu. Problem w tym, że nie ma żadnego oficjalnego rejestru, w którym można by sprawdzić aktualny stan majątku danej osoby, w tym jego długi. Dlatego też to sąd rozpatrujący daną sprawę każdorazowo dokonuje oceny tego, czy dana osoba dołożyła należytej staranności przy ustalaniu stanu masy spadkowej. Wypracowano przy tym pewne wskazówki, zgodnie z którymi:
- zarzut niedołożenia należytej staranności nie może być gołosłowny, lecz powinien określać, jakie akty staranności powinny być, a nie zostały, podjęte (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006, Nr 5, poz. 94, z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 172/12, z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11, OSNC 2013, Nr 3, poz. 39 i z dnia 15 maja 2018 r., II CSK 5/18, nie publ.).
- ocena możliwości dowiedzenia się o długu spadkowym uwzględniać powinna charakter długu i rzeczywistą dostępność do źródła informacji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 172/12 i z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11).
W sprawie reprezentowanej przez kancelarię klientki sąd podzielił w całości argumentację pełnomocnika, zgodnie z którą klientka nie miała wiedzy co do rzeczywistego składu masy spadkowej. Mogła obawiać się długów ze względu na fakt nadużywania alkoholu przez ojca oraz braku kontaktów z nim. Jednocześnie sąd uznał, iż dochowała ona należytej staranności przy ustalaniu składu masy spadkowej albowiem przed odrzuceniem spadku udała się ona do spółdzielni mieszkaniowej aby uzyskać informacje o zadłużeniu lokalu, do banku aby dowiedzieć się o ewentualne środki pieniężne zgromadzone w banku oraz szukała informacji o zadłużeniu ojca w Internecie i dostępnych rejestrach długów. Ostatecznie sąd zatwierdził oświadczenie klientki o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku z uwagi na jej błąd oraz stwierdził, iż nabyła ona spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Autor: adw. Marek Wierzbiński