Przepisy art. 42 § 1, 2 i 3 nie ustanawiają wiążącej organ prowadzący postępowanie kolejności miejsc, w których doręczenie może nastąpić (odmiennie J. Borkowski [w:] Komentarz, 1996, s. 261). Z wykładni językowej tych przepisów wynika bowiem, że organ doręcza pisma osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy albo na adres do korespondencji wskazany w bazie adresów elektronicznych, a także w lokalu organu administracji publicznej, chyba że przepisy szczególne nie stanowią inaczej. W zależności zatem od okoliczności organ może doręczyć pismo w mieszkaniu osoby fizycznej lub w jej miejscu pracy, albo na adres do korespondencji wskazany w bazie adresów elektronicznych lub wręczyć pismo tej osobie w lokalu organu. Brak bowiem podstaw do przyjęcia, że doręczenie pisma w lokalu organu jest dopuszczalne jedynie w razie niemożności doręczenia pisma w mieszkaniu lub miejscu pracy adresata. Z kolei z przepisu art. 42 § 3 wynika, że doręczenie pisma w każdym miejscu, gdzie się adresata zastanie, jest dopuszczalne nie tylko w razie niemożności doręczenia pisma w sposób określony w § 1 i 2, lecz także w razie koniecznej potrzeby, co należy do uznania organu. Organ nie jest zatem w każdym wypadku obowiązany wykazywać, że doręczenie pisma zgodnie z przepisami art. 42 § 1 i 2 nie było możliwe, jeżeli wykaże, że doręczenia pisma tam, gdzie się adresata zastało, wymagała konieczna potrzeba. Dotyczy to zwłaszcza przypadków, w których niezwłoczne doręczenie pisma leży w interesie adresata. Organ administracji publicznej powinien mieć jednak na uwadze, aby ten sposób doręczania pism nie miał znamion nękania i szykanowania adresatów (zwraca na to uwagę J. Borkowski [w:] Komentarz, 1996, s. 262, lecz w kontekście „porządku i kolejności” doręczeń). (A. Wróbel [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX/el. 2022, art. 42.)
Jeżeli zaś chodzi o adres wykonywania działalności gospodarczej przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, ujawniony przez nią samą w CEiDG to w doktrynie wskazuje się iż może to być jej miejsce pracy, rozumiane jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej.
„Przedsiębiorcy prowadzącemu działalność gospodarczą jako osoba fizyczna, pisma w postępowaniu administracyjnym doręcza się w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy (wyroki NSA: z 31 października 2019 r., II GSK 2875/17, LEX nr 2750713; z 18 kwietnia 2018 r., II OSK 2663/17, LEX nr 2494131; z 20 stycznia 2015 r., II GSK 1956/13, LEX nr 1640509).” (P. M. Przybysz [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2022, art. 42.).
„Osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą pisma w postępowaniu administracyjnym należy doręczać tak jak każdej innej osobie fizycznej, zgodnie z dyspozycją art. 42 § 1–3 (wyrok NSA z 6.05.2010 r., II GSK 594/09, LEX nr 603724).” (A. Wróbel [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX/el. 2022, art. 42.)
W uzasadnieniu wyroku NSA II GSK 2875/17 NSA wyjaśnił tę kwestię następująco:
„W ramach zarzutów kasacyjnych podniesiono naruszenie przez Sąd I instancji art. 151 p.p.s.a. w związku z art. 42 § 1 i art. 44 § 1, § 2, § 3 i § 4 k.p.a., polegające na wadliwej wykładni przepisów k.p.a. sprowadzającej się do przyjęcia, że decyzja nakładająca na skarżącego kasacyjnie karę doręczana na adres powadzenia działalności gospodarczej, była doręczona prawidłowo, skoro podmiotem prowadzącym tę działalność była osoba fizyczna, a decyzji nie doręczono jej w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy, bo w ocenie skarżącego kasacyjnie miejscem pracy dla niego nie jest miejsce prowadzenia działalności.
Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela poglądu zaprezentowanego w skardze kasacyjnej, zgodnie z którym decyzja nakładająca karę powinna być doręczona S.R. w miejscu zamieszkania, a nie miejscu prowadzenia działalności, gdyż to miejsce nie było miejscem pracy dla skarżącego kasacyjnie. NSA podziela stanowisko prezentowane w uzasadnieniu skarżonego wyroku, że dla przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą jako osoba fizyczna, pisma w postępowaniu administracyjnym doręcza się w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy. Zatem w tym zakresie mają zastosowanie ogólne zasady doręczania pism. W sytuacji, gdy osoba fizyczna nie wykazuje miejsca doręczeń pism, wybór należy do organu. Jednak w rozpoznawanej sprawie, co wymaga podkreślenia, skarżący w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej RP, poza wskazaniem adresu głównego miejsca wykonywania działalności, podał również adres do doręczeń. W obu przypadkach było to: (…). W toku postępowania administracyjnego strona nie podała żadnego innego adresu, na który organ miałby doręczać korespondencję. Powyższe świadczy, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie tylko o tym, że organ mógł doręczyć decyzję z dnia (…) grudnia 2015 r. na adres podany jako adres wykonywania działalności gospodarczej, ale że był do tego zobowiązany, ponieważ to właśnie ten adres sam skarżący określił jako adres do doręczeń.”
Należy pamiętać także że doręczenie w miejscu pracy może nastąpić tylko do rąk własnych adresata. Przesyłki nie może odebrać pracodawca czy inny pracownik, wyznaczony przez pracodawcę do odbioru korespondencji. Takie jest stanowisko dominujące, (tak w wyroku NSA z 2 czerwca 1999 r. (I SA/Kr 129/98, LEX nr 39698) stwierdzono, że osoba upoważniona przez pracodawcę do odbioru pism kierowanych do tego zakładu nie jest upoważniona do odbioru pism dla innych osób, w tym pracowników zakładu. ) aczkolwiek pojawiają się też głosy bardziej liberalne.
W doktrynie pojawił się w przeszłości także spór, czy do osoby fizycznej, prowadzącej działalność gospodarczą można stosować art. 45 kp.
Przepis art. 45 k.p.a. określa zasady doręczeń pism stronom będącym jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi. Na tym tle w orzecznictwie zarysował się spór dotyczący możliwości zastosowania określonych w w/w przepisie zasad doręczeń do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Zgodnie z jednym z wyrażanych w judykaturze poglądów osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą jest jednostką organizacyjną i w związku z tym należy stosować wobec niej zasady doręczeń określone w art. 45 k.p.a. (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z 11.02.2016 r., II SA/Ol 1291/15, Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Gdańsku z dnia 16 października 1998 r., I SA/Gd 1753/97, Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Łodzi z 3.08.1995 r., SA/Łd 1009/95)
Natomiast według poglądu przeciwnego, osoba prowadząca działalność gospodarczą nie jest jednostką organizacyjną w rozumieniu art. 45 k.p.a. i z tego względu należy jej doręczać pisma tak, jak każdej osobie fizycznej (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 9.10.2008 r., I SA/Rz 549/08,Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11.04.2006 r., II FSK 513/05, Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Gdańsku z 17.11.1999 r. I SA/Gd 1114/97, Wyrok, Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Łodzi z 5.06.1997 r., I SA/Łd 417/96.).
W najnowszym orzecznictwie dominuje jednak ten drugi pogląd.
Podsumowanie
- Miejscem właściwym do doręczenia korespondencji osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą może być adres wskazany przez tą osobę w CEiDG jako miejsce wykonywania tej działalności.
- Jeśli adres wykonywania działalności gospodarczej został wskazany dodatkowo przez tą osobę jako adres do doręczeń w CEiDG to organ jest zobowiązany doręczać korespondencję na ten adres, o ile w postępowaniu osoba fizyczna nie wskaże innego adresu do dręczeń.
- Art. 42 kpa nie statuuje hierarchii miejsc doręczeń.
- W orzecznictwie zdecydowanie przeważa pogląd, zgodnie z którym osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą nie uzyskuje przez sam fakt prowadzenia działalności przymiotu jednostki organizacyjnej, o której mowa w art. 45 k.p.a. Osoba prowadząca działalność gospodarczą pozostaje osobą fizyczną, w związku z czym należy wobec niej stosować zasady doręczeń określone w art. 42-44 k.p.a.
Autor: adw. Marek Wierzbiński